Wisła nosi imię żeńskie. Od stuleci postrzegamy ją jako symbol życia, siły i troski, jako kobietę, królową, opiekunkę. Ma jednak dwoistą naturę: daje oparcie, jest wiecznie obecna, trwała, ale również niesforna, zmienna i nie uległa. Może to właśnie w niestałości – przyborach, cofkach, cyklicznych procesach – leży jej prawdziwe piękno?

ZESPÓŁ WISŁA

Zespół „Wisła” pracował m.in. nad zagospodarowaniem doliny Wisły wzdłuż całej aglomeracji warszawskiej, na obszarze o długości 170 km – od ujścia Wilgi do ujścia Bzury. W kształtowaniu programu rekreacyjnego planistki widziały dużą rolę wody i kierowały się przesłankami ochrony zasobów krajobrazowych. Podkreślały potrzebę wpisania projektów w pejzaż nadrzeczny. W 1973 r. zespół uzyskał nagrodę I stopnia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska.

KALENDARZ WISŁY

Czas rzeczny nie płynie liniowo, jedynie naprzód – ma nawroty, dłuższe przestoje, chwilowe zawieszenia i przyspieszenia. Tak to działa od wieków, niezależnie od naszej obecności. Czas wodny to cykliczność procesów hydrologicznych. Wymaga zauważenia rzeki jako żywego organizmu, tętniącego w rytmie sezonowych przyborów i niżówek, migracji osadów, zmian temperatur, rozrostu i zamierania roślinności. Zamiast próbować tę dynamikę kontrolować, powinniśmy zacząć ją rozumieć. Zmienność rzeki daje jej siłę i równowagę. Wisła uczy nas by odczuwać nasze własne rytmy, które kiedyś były nam bliskie, a które przestaliśmy odbierać. Nasz czas, tak jak jej, jest cykliczny.

NURT WISŁY

Wody Wisły nie płyną prosto i w jednorodnym tempie, nie poruszają się drogą najkrótszą. Pod pozornie jednorodną taflą rzeka jest zmienna. Ma swoją hydrologikę i nawet na prostym odcinku toczy się ruchami spiralno-śrubowymi. Cyrkulację tę modyfikują konfiguracja dna oraz koncentracja lub rozlewność nurtu.

Wisła zmienia się w rytmie przyborów i posuch, bywa zwarta lub rozłożysta, okresowo się rozpływa. Wędrujący prąd rzeźbi piaszczyste odsypy, wyspy i mielizny, szybszy porywa „unosiny i wleczyny”, odkłada je, gdy słabnie. Nowe struktury rozczesują nurt na strugi.

Tafla nigdy nie jest martwa, zawsze drga. Miejscami jest gładka i matowa, gdzie indziej pełna refleksów lub zmarszczona posiewką. Z drobnych pofałdowań, smug, ze zmian w odblaskach, z zawirowań możemy czytać, jak na nowo ułożyły się strugi prądowe, jak wygląda dno i przepływ. Co roku możemy poznawać dynamikę wód Wisły. 

WIANEK – RYTUAŁ DARU

Wianek jest gestem w stronę Wisły, ukłonem dla jej podmiotowości. Jest to mały prezent dla żywej istoty, która zasługuje na szacunek. Upleciony z rozsady roślin wodnych, korzystnych dla jej ekosystemu, to nie tylko symbol, ale także praktyczna pomoc. To obustronny rytuał bliskości. Dla nas – celebracja obecności, dla Wisły – recreatio – szansa na odnowę. 

RYTUAŁY W TONI

Rekreacja to nie tylko zabawa, ale i odnowa – łacińskie słowo recreatio oznacza uzdrowienie. Od wieków szukamy go nad wodą. Kiedyś tę potrzebę kontaktu ucieleśniały rytuały: rzucanie wianków, obmywanie ciała, kąpiele w toni. Ale na poziomie fizycznym, rytuał to zwyczajnie ruch – powtarzalny, cykliczny. Obecny i w człowieku, i w rzece.

Dzisiejsza infrastruktura przybrzeżna najczęściej ignoruje ten rytm. Jest sztywna, zaprojektowana tak, jakby miała przetrwać nawet samą rzekę. Od Wisły wciąż oddziela nas mur – nie tylko z betonu – czasem z nawyku myślenia, że woda to żywioł, którego trzeba się bać.

Tak powstała seria współczesnych rytuałów – konceptualnych obiektów przybrzeżnych inspirowanych archetypami nadwodnej infrastruktury. Ale przekształconych tak, by nie zmieniały rzeki, tylko uczyły się jej rytmu.  

Projekt dedykujemy Anatolii Hryniewickiej-Piotrowskiej, należącej do pionierskiej generacji kobiet w polskiej architekturze, autorce m.in. projektu Pawilonu Pracy Kobiet. W 1929 r. w odbyła się w nim bezprecedensowa wystawa, ukazująca nową perspektywę życia i pracy kobiet oraz trudności i bariery, jakie napotykały one na swojej drodze zawodowej w obszarach nauki, polityki, sportu, rzemiosła i rolnictwa.  

Prawie 100 lat później, mimo przetartych szlaków i otwartych drzwi na uczelnie, niezależna praktyka architektek wciąż napotyka wiele barier i trudności. Praca kobiet w architekturze pozostaje w cieniu pracy mężczyzn. Nasz udział w wystawie i petycję traktujemy jako kontynuację wysiłku naszej poprzedniczki. W sposób symboliczny dopisujemy kolejny rozdział wystawy w Pawilonie Pracy Kobiet, związany z prospołeczną i proekologiczną rolą, jaką mogą one odegrać na rzecz architektury oszczędnej środowiskowo i sprawiedliwszej społecznie. 

ZA RENOWACJĄ, PRZECIW ROZBIÓRCE

„Wyburzenia powodują ogromne straty domów, miejsc pracy, energii i wspomnień” – HouseEurope!

Do 2050 r. w Polsce wyburzone zostanie 70 tys. obiektów, a w całej Europie przepadnie ponad 1,5 mld metrów kwadratowych powierzchni zbudowanej. Jest to równe łącznemu metrażowi budynków z Warszawy, Poznania, Krakowa, Wrocławia i Gdańska. Jedynie 1% istniejącej tkanki jest poddawane renowacji. Jednocześnie szacuje się, że przemysł budowlany, wydobycie surowców i przepływ materiałów, odpowiadają za około 38% światowej emisji CO2, który destrukcyjnie wpływa na klimat, ziemię, wodę, ludzi i nie-ludzi na całym świecie.

Rosnąca liczba rozbiórek pogłębia proces eksploatacji i niszczenia zasobów. Aby zmniejszyć negatywne skutki społeczne, takie jak przymusowa praca przy wydobyciu niektórych złóż czy skutki środowiskowe i ślad węglowy globalnej produkcji przestrzeni, należy oszczędzać materiały budowlane, skracać łańcuchy dostaw, budować świadomość, ale przede wszystkim – ograniczyć wyburzanie do minimum. Zastąpienie rozbiórek renowacją budynków i miejskim górnictwem, czyli odzyskiwaniem materiałów i ponownym ich użyciem, pozwoliłoby zaoszczędzić energię i znacznie zredukować negatywny wpływu architektury na środowisko.

PODPISZ PETYCJĘ!

Jeśli popierasz nasze postulaty oraz uważasz, że prawo budowlane i zmiana naszych nawyków powinny prowadzić do lepszego projektowania, z uwzględnieniem strategii cyrkularności i oszczędniejszego gospodarowania zasobami materiałów, podpisz petycję online. Możesz też podzielić się konkretnymi propozycjami zmian, wystarczy, że napiszesz do nas na adres mailowy  za.renowacja@gmail.com. Po zakończeniu wystawy petycję i wnioski płynące z organizowanych przez nas debat przekażemy do Ministerstwa Rozwoju i Technologii, które jest odpowiedzialne za nowelizację prawa budowlanego oraz wdrażanie legislacji związanej z gospodarką obiegu zamkniętego.

PETYCJA: ZA RENOWACJĄ PRZECIW ROZBIÓRCE

PETYCJA: HOUSEEUROPE!

Atlas Warszawskich Architektek prezentuje dorobek 41 projektantek, których realizacje do dziś widzimy w przestrzeni miasta. Biogramy tych twórczyń są równie różnorodne, co projektowane przez nie obiekty: modernistyczne osiedla, gmachy instytucji publicznych, a nawet założenia krajobrazowe i rekreacyjne. Ich projekty współtworzyły przestrzeń miasta w XX w. Wprowadzały nowatorskie rozwiązania i dostosowywały architekturę do zmieniających się potrzeb mieszkańców.  

• Wybór obiektów: Anna Cymer
• Kwerenda: Anna Cymer, Artur Wosz, Miłosz Janczarski
• Fotografie współczesne: Artur Wosz

PRZEJDŹ DO ATLASU WARSZAWSKICH ARCHITEKTEK

Wywiady z 4 wyjątkowymi architektkami: Barbarą Kaliszewską, Teresą Kelm, Ewą Kuryłowicz i Magdaleną Staniszkis, to portrety kobiet, których studia przypadły na lata 60. i 70. XX w., a życie zawodowe rozwinęło się w bardzo różnych dziedzinach architektury.    

Jak w ich środowisku kształtowały się relacje między kobietami a mężczyznami? Czy jako studentki i początkujące projektantki miały swoje mentorki? Jak walczyły o uznanie w zawodzie i jakie mają rady mają dla swoich młodszych koleżanek?

Przyszłość architektury należy do kobiet. Na wydziałach architektury studentki stanowią obecnie już większość osób studiujących.

Instalacja dźwiękowa jest głosem dziewczyn, studentek, które zgłosiły się do udziału w projekcie Architektki. Każda z nich wypowiedziała się poprzez dwa sformułowania “Chciałabym, żeby architektura w przyszłości…” oraz “Jako architektka chciałabym w przyszłości…”. Ich głos pokazuje nowe perspektywy i wizje, które zdefiniują architekturę nadchodzących lat.

Uczestniczki:

Zuzanna Baran, Hanna Batyńska, Aleksandra Boszke, Julia Broszkiewicz, Angelika Brzóska, Anna Halek, Nina Kempa, Wiktoria Kolaszyńska, Zuzanna Kubala, Magdalena Niewczas, Katarzyna Owczarska, Oliwia Pakuszewska, Julia Pakuszewska, Natalia Piestrzyńska, Zuzanna Piwek, Kaja Strzemiecka, Alicja Sutkowska, Aleksandra Wichowska

ARCHITEKTKI | OTWARCIE WYSTAWY

• 18.07.2025 (18:00)

Chcemy, by każda osoba wychodząca z wystawy Architektki zabrała ze sobą coś więcej niż tylko estetyczne wrażenia:  

• świadomość, że architektura tworzona przez kobiety była i jest istotną częścią krajobrazu, choć nie zawsze odpowiednio dostrzeganą. Chcemy, by osoby odwiedzające odkryły historie, które dotąd pozostawały w cieniu, i poczuły ochotę do dalszego ich poznawania;  
• poczucie ciągłości i znaczenia relacji międzypokoleniowych; pokazujemy, jak ważne są rozmowy, wzajemne uczenie się i przekazywanie wiedzy;   
• refleksję nad przyszłością architektury; Jaką rolę mogą odegrać empatia, odpowiedzialność społeczna, zrównoważony rozwój? Czy młode głosy i różnorodność perspektyw mogą zmienić zawód, jego wartości, a nawet kierunek rozwoju naszych miast?;  
• odwagę, by tworzyć po swojemu, czerpiąc zarówno z doświadczenia innych, jak i z własnej intuicji.  

Architektki to więcej niż opowieść o architekturze. To opowieść o relacjach, odpowiedzialności i wyobraźni.  

WIANKI DLA WISŁY | WARSZTATY

• 12.07.2025 (11:00)

Nasza relacja z Wisłą rzadko opierała się na wzajemności. W literaturze – królowa, opiekunka, matka. A w rzeczywistości – zanieczyszczona, schorowana sługa. Czerpiemy z niej wodę energię, ochłodę, a odwdzięczamy się zrzucaniem ścieków, czy nakładaniem betonowego gorsetu w postaci regulacji koryta. Czy tak powinno się traktować kogoś, kto nam tyle daje?

Wianek jest gestem w stronę Wisły, ukłonem dla jej podmiotowości. Jest to mały prezent dla żywej istoty, która zasługuje na szacunek. Upleciony z rozsady roślin wodnych, korzystnych dla jej ekosystemu, to nie tylko symbol, ale także praktyczna pomoc. To obustronny rytuał bliskości. Dla nas – celebracja obecności, dla Wisły – recreatio – szansa na odnowę.

OPROWADZANIA PO WYSTAWIE

• 20.07.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorsko-autorskie
• 24.08.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorskie
• 18.09.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 21.09.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorskie i warsztaty z sitodruku
• 25.09.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 2.10.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 9.10.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 16.10.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 19.10.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorsko-autorskie

Oprowadzania to wyjątkową okazją, aby od samych autorek usłyszeć, co zainspirowało je w twórczości architektek z poprzednich pokoleń do stworzenia własnych prac pokazywanych na wystawie. Dodatkowo kuratorzy opowiedzą o idei wystawy i dlaczego tak ważna jest współpraca międzypokoleniowa między architektkami.

NEONOWE LATAWCE | WARSZTATY

• 3.08.2025 (12:00)

Osiedle Latawiec to najbardziej znaczący projekt Eleonory Sekreckiej zrealizowany w ramach odbudowy stolicy. Architektura osiedla przenosi nas w socrealistyczną wersję paryskiego placu Wogezów. Dzięki nietypowemu ułożeniu bloków mieszkalnych na wzór kształtu latawca, główną aleję osiedla można było wypełnić drzewami.

Sekrecka miała również udział w nadaniu Warszawie jej nowego, świetlistego oblicza. Gdy stolica, pod wpływem Zachodu, rozbłysła kolorowymi neonami reklamowymi, to ona skupiła się na projektowaniu miejskiego oświetlenia najważniejszych ulic, m.in. Marszałkowskiej.

W PRACOWNI – ANNA ZAWADZKA SOBIERAJ

• 6.08.2025 (17:30)

Ania to architektka, socjolożka i aktywistka, od 2012 r. projektuje budynki oraz małe formy z materiałów naturalnych i wtórnych. Zajmuje się również doradztwem proekologicznym, w tym m.in. audytami dla Nagrody Architektonicznej Prezydenta Warszawy. Wykorzystuje badania społeczne w projektowaniu. Współpracuje z Materiality w obszarze raportów z gospodarki obiegu zamkniętego.  Jest współautorką projektu „Dekarbonizacja procesów budowlanych”. Działa też naukowo, pracuje nad doktoratem o cyrkularności budownictwa i promuje ekologię w architekturze.

Natomiast jej pracownia jest wizytówką budownictwa naturalnego i recyclingu. I do tego mieści się w modernistycznej kamienicy projektowanej przez Syrkusów. Zapraszamy!

SPACER PO SADACH ŻOLIBORSKICH Z TOMASZEM FUDALĄ

• 9.08.2025 (12:00)

Na spacer po Sadach Żoliborskich, czyli osiedlu, którego główną projektantką była Halina Skibniewska, zaprasza Tomasz Fudala.

Sady Żoliborskie powstały w latach 1958–1972. W słynnym stołecznym konkursie zyskały tytuł Mistera, a także Wicemistera Warszawy. Nad projektem osiedla Skibniewska pracowała wspólnie z Andrzejem Kicińskim i Andrzejem Małkiem.

W PRACOWNI – CENTRALA

• 12.08.2025 (17:30)

Centralę tworzą Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis. Zajmują się nie tylko projektowaniem, ale przede wszystkim poszerzaniem pola debaty o architekturze, inspirowaniem interdyscyplinarnych działań związanych z przestrzenią. Centrala tworzy projekty pod hasłem „Amplifikacja natury”, oparte na badaniach relacji między architekturą a procesami przyrodniczymi.

Stale współpracują z Charkowską Szkołą Architektury, realizując autorski cykl warsztatów. Z Fundacją Bęc Zmiana w 2024 wydali „Zeszyty ćwiczeń: Światło. Woda. Wiatr. Grawitacja” zachęcające do wyjścia w teren, zanurzenia się w krajobrazie i uważnych obserwacji.

SPACER PO OSIEDLU NA KOLE Z KATARZYNĄ UCHOWICZ

• 23.08.2025 (12:00)

Osiedle na Kole powstało w latach 1947–1951. Znajdziemy tu architekturę wtopioną w zieleń, a także bardziej lub mniej znane historie. W czasie spaceru podążymy śladami architektki i architekta, a także pewnego słynnego malarza, samych mieszkańców i przyrody. Zobaczymy „uśmiech Heleny”, fantazyjne prefabrykaty z gruzobetonu i detale z przełomu lat 40. i 50. XX wieku. Mikroświat osiedla Koło to wciąż fascynująca i barwna opowieść o kreatywności, powojennych uwarunkowaniach projektowania, a także awangardowych korzeniach jego twórców. Nad osiedlem Helena Syrkus pracowała wraz z Szymonem Syrkusem.

MOZAIKI Z GRUZU | WARSZTATY

• 24.08.2025 (12:00)

Wyburzamy coraz więcej budynków. Jednocześnie nie wykorzystujemy materiałów z wyburzonych obiektów. Podobny los spotkał Pawilon Pracy Kobiet zaprojektowany przez Anatolię Hryniewicką-Piotrowską. Po budynku, z założenia tymczasowym, nie ma dziś śladu.

Podczas warsztatów poznamy twórczość Hryniewickiej-Piotrowskiej oraz porozmawiamy o powtórnym użyciu materiałów w budownictwie.

Wykorzystamy gruz zebrany podczas przebudowy placu przed Zodiakiem i stworzymy z niego mozaiki.

SPACER PO CENTRALNYM PARKU KULTURY Z KLARĄ CZERNIEWSKĄ-ANDRYSZCZYK

• 30.08.2025 (12:00)

Dawny Centralny Park Kultury to zielone płuca Warszawy – w momencie powstania (1949–1964) jeden z największych rezerwuarów zieleni w stolicy, zasilający śródmieście w tlen, zieleń, rozrywkę i odpoczynek, poprawiający warunki mikroklimatyczne okolicy. Ponadto, symbolicznie i funkcjonalnie łączył miasto z rzeką, a skarpę nad dawnym korytem – z jej dzisiejszym nurtem.

Podobnie jak jego równolatek, Pałac Kultury i Nauki, pod względem programowym był to socrealistyczny projekt, stanowiący centralny punkt kompleksu tzw. parków kultury, planowanych w dolinie Wisły od Marymontu po Powsina. Jego wielkoskalowe założenie było krytykowane już kilka lat po powstaniu. Podczas spaceru przyjrzymy się monumentalnym założeniom, a także spróbujemy zidentyfikować zrealizowane i zachowane elementy architektury, rzeźby i krajobrazu.

O PROJEKTOWANIU MIASTA DLA DZIECI

• 2.09.2025 (18:00)

Czy śródmieścia miast przeznaczone są tylko dla dorosłych? Jak projektować miasta by były przyjazne najmłodszym i ich opiekunom?

Punktem wyjścia do dyskusji, o tym jak tworzyć miasto przyjazne dzieciom, będzie dorobek Niny Jankowskiej – prekursorki w projektowaniu szkół i przedszkoli, a także otoczenia budynków, które dla Jankowskiej było równie ważne co same budynki. Architektka apelowała, by dzieci spędzały jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu. Formy projektów Jankowskiej wynikały z pogłębionych badań nad ergonomią dzieci.

SPACER PO OSIEDLU LATAWIEC Z KRZYSZTOFEM MORDYŃSKIM

• 6.09.2025 (12:00)

Eleonora Sekrecka była członkinią pracowni projektującej Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową od jej założenia w marcu 1950 roku. Początkowo kierowała jedną z grup architektonicznych, a następnie, od 1953 roku przewodziła całej pracowni.

To właśnie w latach 1953-1957 powstał „Latawiec”, czyli najbardziej wypełniona zielenią część MDM, leżąca wzdłuż alei Wyzwolenia. W trakcie spaceru odkryjemy architektoniczne i urbanistyczne inspiracje projektantki, a ponadto przejdziemy główną osią i zapleczami, co więcej, odkryjemy niezrealizowane elementy zespołu i poszukamy ciekawych detali.

MIARA MAŁEGO CZŁOWIEKA | WARSZTATY

• 13.09.2025 (12:30)

Podczas warsztatów poznamy postać Niny Jankowskiej – architektki działającej w dwudziestoleciu międzywojennym i po II wojnie światowej. Jej projekty dla dzieci, choć dla wielu anonimowe, stały się integralną częścią naszej codzienności – zaprojektowała m.in. piaskownicę, równoważnię czy przedszkolną szatnię. Tworzyła je z wykorzystaniem badań nad ergonomią, żeby zapewnić wygodę i bezpieczeństwo dla najmłodszych. Współpracowała przy tym z innymi specjalistami, aby jej projekty były proste i funkcjonalne.

Jak wygląda biurko czy krzesło dostosowane do najmłodszych? Co sprawia, że mebel jest wygodny? Jak projektować przestrzeń miejską, która będzie spełniać nasze indywidualne potrzeby? Dowiedzmy się tego wspólnie projektując i budując małe meble i elementy miasta na naszą miarę!